Ақл дегани мана бундай бўлади

Ҳажжожи золим бир кун ҳамсуҳбатлари билан дала сайрига чиқди. Ҳамсуҳбатлари орқага қайтдилар, Ҳажжож якка ўзи қолди. Шу аснода бир қари одамга йўлиқди. Ҳажжож чол билан бироз баҳс этиб, ҳазиллашишни истади. Ораларида қуйидаги суҳбат бўлди. Ҳажжож чолга:

— Қаерликсан? — деди.

Чол:

— Шу қишлоқдан. Бани Ижил қабиласиданман, — деб айтди.

Ҳажжож:

— Ҳокимлар тўғрисида нима дейсан? — деди.

Чол:

— Аллоҳнинг қаҳри келсин уларга! Ҳаммаси орсиз, золим, — деди.

Ҳажжож:

— Майли, Ҳажжож ҳақида фикринг қандай?! — деб сўради.

— У ҳаммасидан ҳам золим. Ҳажжож ҳаммасига қараганда олчоқроқ. Аллоҳ Ҳажжожнинг ҳам, бошқа золимларнинг ҳам таъзирини берсин, илдизларини қуритсин! — деб жавоб берди.

Ҳажжож:

— Эй чол, биласанми, мен кимман? — деди.

Чол:

— Қаердан биламан?! Бир мартабали зотдирсан, — деб айтди. Ҳажжож:

— Ҳажжож мен бўламан, — деди.

Чол:

— Қурбонинг бўлай, эй ҳукмдорим! Сен ҳам биласанми, мен кимман?! — деди.

Ҳажжож:

— Қаердан билай, сен кимсан?! — деди.

Чол:

— Мен Бани Ижил қабиласининг энг мушҳур тентаги — Амр ўғли Зайд деганлари бўламан! Ҳар кун шу соатларда қаттиқ жиннилигим тутиб қолади, — деб жавоб берди.

Ҳажжож чолнинг бу жавобидан мамнун бўлди. Бу жавобдан шу қадар хушвақт бўлдики, қаҳ-қаҳ уриб кулди ва ушбу оқил қарияга ҳадялар бериб кўнглини кўтарди.

Изоҳ ва ўгит

Эй, Ҳақ йўлчиси! Ақл деганлари мана бундай бўлади. Ўз соҳибини энг ҳалокатли пайтларда қутқариб қолади. Ақл дегани ана шундай бўлмоғи керак. Қош қўяман, деб кўз чиқармоқ ақлли одамнинг иши эмас. Ҳажжожнинг қўлидан ана шундай ақл қуроли билан қутулмоқ мумкин. Йўқса, калла кетади.

Юсуф Товаслийнинг “Ҳикматлар хазинаси” китобидан

* * *

Hajjoji zolim bir kun hamsuhbatlari bilan dala sayriga chiqdi. Hamsuhbatlari orqaga qaytdilar, Hajjoj yakka o‘zi qoldi. Shu asnoda bir qari odamga yo‘liqdi. Hajjoj chol bilan biroz bahs etib, hazillashishni istadi. Oralarida quyidagi suhbat bo‘ldi. Hajjoj cholga:

— Qaerliksan? — dedi.

Chol:

— Shu qishloqdan. Bani Ijil qabilasidanman, — deb aytdi.

Hajjoj:

— Hokimlar to‘g‘risida nima deysan? — dedi.

Chol:

— Allohning qahri kelsin ularga! Hammasi orsiz, zolim, — dedi.

Hajjoj:

— Mayli, Hajjoj haqida fikring qanday?! — deb so‘radi.

— U hammasidan ham zolim. Hajjoj hammasiga qaraganda olchoqroq. Alloh Hajjojning ham, boshqa zolimlarning ham ta’zirini bersin, ildizlarini quritsin! — deb javob berdi.

Hajjoj:

— Ey chol, bilasanmi, men kimman? — dedi.

Chol:

— Qaerdan bilaman?! Bir martabali zotdirsan, — deb aytdi. Hajjoj:

— Hajjoj men bo‘laman, — dedi.

Chol:

— Qurboning bo‘lay, ey hukmdorim! Sen ham bilasanmi, men kimman?! — dedi.

Hajjoj:

— Qaerdan bilay, sen kimsan?! — dedi.

Chol:

— Men Bani Ijil qabilasining eng mushhur tentagi — Amr o‘g‘li Zayd deganlari bo‘laman! Har kun shu soatlarda qattiq jinniligim tutib qoladi, — deb javob berdi.

Hajjoj cholning bu javobidan mamnun bo‘ldi. Bu javobdan shu qadar xushvaqt bo‘ldiki, qah-qah urib kuldi va ushbu oqil qariyaga hadyalar berib ko‘nglini ko‘tardi.

Izoh va o‘git

Ey, Haq yo‘lchisi! Aql deganlari mana bunday bo‘ladi. O‘z sohibini eng halokatli paytlarda qutqarib qoladi. Aql degani ana shunday bo‘lmog‘i kerak. Qosh qo‘yaman, deb ko‘z chiqarmoq aqlli odamning ishi emas. Hajjojning qo‘lidan ana shunday aql quroli bilan qutulmoq mumkin. Yo‘qsa, kalla ketadi.

Yusuf Tovasliyning “Hikmatlar xazinasi” kitobidan

• Олдинги
• Кейинги