Уяли телефонлар ва саломатлик
Алоқа воситалари кундан-кунга ривожланмоқда. Ҳаётимизни уяли телефонларсиз тасаввур қилиш қийин. Бугун ёшу қарининг, болалар ва ўсмирларнинг турли русумдаги уяли телефонларда гаплашаётганини кўриш оддий ҳолга айланди. Лекин кўпчилик уяли телефонлар инсонлар, айниқса, ёшлар соғлигига қандай таъсир кўрсатишини яхши билмайди.
Турли мамлакатлар мутахассислари ўрганиб, аниқлашларича, уяли телефон тутувчилар бош оғриғи, бош айланиши, ўзини ёмон сезиш, қулоқ атрофида «иссиқлик» ҳис этиш, кўнгил айниши, тез чарчаш каби ҳолатлардан шикоят қилишади. Илмий хулосаларда уяли телефонлардан фойдаланиш ҳақиқатан бош оғриғи ва ҳорғинликни келтириб чиқариши айтилади. Уяли телефонлар орқали қанча узоқ ва тез-тез гаплашилса, бош оғриғи шунча кучаяркан. Шунингдек, гаплашувчиларда кўзларнинг ёшланиши, уйқусизлик, дармонсизлик ҳам кузатилади.
Уяли телефонлар пайдо бўлганидан бери уларнинг саломатликка таъсири ҳақида баҳс давом этиб келади. Болалар ва ўсмирлар саломатлигига уяли телефонларнинг турли даражадаги зарарлари исботланмоқда. Шу боис Бутунжаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти болаларнинг уяли телефонлардан узоқ вақт фойдаланишларини тавсия қилмайди.
Ўн ёшгача бўлган болалар танасининг асосий аъзолари (бош мия, кўз, қулоқ, асаб ва суяк тизимлари) ўсишда ҳали тўла шаклланмаган бўлади. Уяли телефон ақлий қобилиятни камайтириб, асабийлашишга олиб келади, ўқувчини ва унинг атрофидагиларни машғулотлардан чалғитади.
Уяли телефонлардан фойдаланиш меъёри – бир марталик суҳбат уч дақиқа атрофида бўлиши, 16 ёшгача болаларнинг бир марталик суҳбати икки дақиқадан ошмаслиги зарур. Суҳбатлар ўртасидаги оралиқ 20 – 25 дақиқани ташкил этганида, уяли телефоннинг салбий таъсири камаяди. Болалар ва ўсмирлар бир кеча-кундузда 30 дақиқадан ортиқ сўзлашмасликлари тавсия этилади.
Мутахассислар уяли телефонлардан тарқалаётган зарарли радиотўлқинлар бошланғич даврдаги ҳомилага жуда хавфли таъсир этишини аниқлашди. Айниқса, қўл телефонини чўнтакда, қўлда кўтариб юриш ривожланаётган ҳомилада сира кутилмаган, ғайриоддий ҳолатларга сабаб бўлишини, радиотўлқинлар асабни қўзғатувчи оқсиллар пайдо қилишини таъкидлашган. Бу оқсиллар аёлларда бошқоронғиликни кучайтиради, насл (ДНК) ҳужайраларининг шикастланишига олиб келади, иммунитетни пасайтиради.
Энг хавфлиси – уяли телефонлардан тарқалаётган радиотўлқинлар ҳомиланинг бош миясини ташқи таъсирдан ҳимояловчи (hematoembolic) қобиқни кучсизлантиради. Шу боис ҳомиладор аёллар қуйидагиларга риоя қилиши тавсия этилади:
* уяли телефондан камроқ фойдаланишга харакат қилинг;
* уяли телефонни ҳимояловчи ғилофда олиб юринг;
* қайта фойдаланиш заруратида 15-20 дақиқадан сўнг ишлатинг;
* иложи бўлса, эшитгичдан фойдаланинг.
Электромагнит нурланиш юракка таъсир этмаслиги учун телефонни юрак, кўкрак қафасидан ва ҳаётий муҳим аъзолардан узоқроқ жойда, масалан, сумкада олиб юриш яхши экан. Уйда бўлганингизда фақат шаҳар телефонидан фойдаланиш ўринли, ухламоқчи бўлсангиз, уяли телефонни камида бир метр узоқликқа қўйинг. Шунингдек, уловларда электромагнит тўлқинларини қайтарувчи воситалар кўплиги боис, уларда уяли телефонлардан фойдаланиш тавсия этилмайди.
Хуллас, уяли телефон ўйин ўйнаш, видеоклиплар кўриш ва мусиқа тинглаш воситаси эмас, балки алоқа мосламаси эканини унутманг.
Қулоқкарнайча зарарлими?
Уяли телефон эшитгичининг ҳам зарарли томонларини биласизми?
Эшитгич уяли телефондан келаётган радиатсияни камайтирар экан. Лекин бу мосламадан хато фойдаланиш оқибатида эшитиш аъзоларига зарар етади. Одамнинг соғлом қулоғи 10 – 15 детсибалгача товушларни пайқай олади. Эътибор беринг, барглар тўкилаётганида 20, секин овоз билан сўзлашда 20 – 30, соат чиққиллашида 30, суҳбат жараёнида товуш 30 – 35 детсибал бўлади. Уяли телефон эшитгичида эса 120 детсибалли товуш ҳосил бўлади. Бу эса қулоққа эмас, асаб тизимига ҳам зарарли. 90 детсибалдан баланд товуш эшитиш асаб толаларига ёмон таъсир қилади. 30 мингтани ташкил этадиган инсон асаб толаларининг 25 фоизи жуда баланд товушдан нобуд бўлади. Толаларнинг ярмидан кўпи шикастланса, инсон кар бўлиб қолиши мумкин. Уяли телефон эшитгичидан доим мусиқа эшитиб юрадиган болалар ва ўсмирлар олдинига яхши эшитмаётганини сезмасликлари мумкин. Уларга баланд овозда гапиришга, бир гапни бир неча бор такрорлашга тўғри келади. Агар шундай ҳолатни сезсангиз, дарҳол қулоқ шифокорига мурожаат қилинг.
Интернет маълумотлари асосидаЗебунисо Камолова тайёрлади.
“Ҳидоят” журналининг 2011 йил, 7-сонидан олинди.
* * *
Aloqa vositalari kundan-kunga rivojlanmoqda. Hayotimizni uyali telefonlarsiz tasavvur qilish qiyin. Bugun yoshu qarining, bolalar va o‘smirlarning turli rusumdagi uyali telefonlarda gaplashayotganini ko‘rish oddiy holga aylandi. Lekin ko‘pchilik uyali telefonlar insonlar, ayniqsa, yoshlar sog‘ligiga qanday ta’sir ko‘rsatishini yaxshi bilmaydi.
Turli mamlakatlar mutaxassislari o‘rganib, aniqlashlaricha, uyali telefon tutuvchilar bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, o‘zini yomon sezish, quloq atrofida «issiqlik» his etish, ko‘ngil aynishi, tez charchash kabi holatlardan shikoyat qilishadi. Ilmiy xulosalarda uyali telefonlardan foydalanish haqiqatan bosh og‘rig‘i va horg‘inlikni keltirib chiqarishi aytiladi. Uyali telefonlar orqali qancha uzoq va tez-tez gaplashilsa, bosh og‘rig‘i shuncha kuchayarkan. Shuningdek, gaplashuvchilarda ko‘zlarning yoshlanishi, uyqusizlik, darmonsizlik ham kuzatiladi.
Uyali telefonlar paydo bo‘lganidan beri ularning salomatlikka ta’siri haqida bahs davom etib keladi. Bolalar va o‘smirlar salomatligiga uyali telefonlarning turli darajadagi zararlari isbotlanmoqda. Shu bois Butunjahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti bolalarning uyali telefonlardan uzoq vaqt foydalanishlarini tavsiya qilmaydi.
O‘n yoshgacha bo‘lgan bolalar tanasining asosiy a’zolari (bosh miya, ko‘z, quloq, asab va suyak tizimlari) o‘sishda hali to‘la shakllanmagan bo‘ladi. Uyali telefon aqliy qobiliyatni kamaytirib, asabiylashishga olib keladi, o‘quvchini va uning atrofidagilarni mashg‘ulotlardan chalg‘itadi.
Uyali telefonlardan foydalanish me’yori – bir martalik suhbat uch daqiqa atrofida bo‘lishi, 16 yoshgacha bolalarning bir martalik suhbati ikki daqiqadan oshmasligi zarur. Suhbatlar o‘rtasidagi oraliq 20 – 25 daqiqani tashkil etganida, uyali telefonning salbiy ta’siri kamayadi. Bolalar va o‘smirlar bir kecha-kunduzda 30 daqiqadan ortiq so‘zlashmasliklari tavsiya etiladi.
Mutaxassislar uyali telefonlardan tarqalayotgan zararli radioto‘lqinlar boshlang‘ich davrdagi homilaga juda xavfli ta’sir etishini aniqlashdi. Ayniqsa, qo‘l telefonini cho‘ntakda, qo‘lda ko‘tarib yurish rivojlanayotgan homilada sira kutilmagan, g‘ayrioddiy holatlarga sabab bo‘lishini, radioto‘lqinlar asabni qo‘zg‘atuvchi oqsillar paydo qilishini ta’kidlashgan. Bu oqsillar ayollarda boshqorong‘ilikni kuchaytiradi, nasl (DNK) hujayralarining shikastlanishiga olib keladi, immunitetni pasaytiradi.
Eng xavflisi – uyali telefonlardan tarqalayotgan radioto‘lqinlar homilaning bosh miyasini tashqi ta’sirdan himoyalovchi (hematoembolic) qobiqni kuchsizlantiradi. Shu bois homilador ayollar quyidagilarga rioya qilishi tavsiya etiladi:
* uyali telefondan kamroq foydalanishga xarakat qiling;
* uyali telefonni himoyalovchi g‘ilofda olib yuring;
* qayta foydalanish zaruratida 15-20 daqiqadan so‘ng ishlating;
* iloji bo‘lsa, eshitgichdan foydalaning.
Elektromagnit nurlanish yurakka ta’sir etmasligi uchun telefonni yurak, ko‘krak qafasidan va hayotiy muhim a’zolardan uzoqroq joyda, masalan, sumkada olib yurish yaxshi ekan. Uyda bo‘lganingizda faqat shahar telefonidan foydalanish o‘rinli, uxlamoqchi bo‘lsangiz, uyali telefonni kamida bir metr uzoqlikqa qo‘ying. Shuningdek, ulovlarda elektromagnit to‘lqinlarini qaytaruvchi vositalar ko‘pligi bois, ularda uyali telefonlardan foydalanish tavsiya etilmaydi.
Xullas, uyali telefon o‘yin o‘ynash, videokliplar ko‘rish va musiqa tinglash vositasi emas, balki aloqa moslamasi ekanini unutmang.
Quloqkarnaycha zararlimi?
Uyali telefon eshitgichining ham zararli tomonlarini bilasizmi?
Eshitgich uyali telefondan kelayotgan radiatsiyani kamaytirar ekan. Lekin bu moslamadan xato foydalanish oqibatida eshitish a’zolariga zarar yetadi. Odamning sog‘lom qulog‘i 10 – 15 detsibalgacha tovushlarni payqay oladi. E’tibor bering, barglar to‘kilayotganida 20, sekin ovoz bilan so‘zlashda 20 – 30, soat chiqqillashida 30, suhbat jarayonida tovush 30 – 35 detsibal bo‘ladi. Uyali telefon eshitgichida esa 120 detsiballi tovush hosil bo‘ladi. Bu esa quloqqa emas, asab tizimiga ham zararli. 90 detsibaldan baland tovush eshitish asab tolalariga yomon ta’sir qiladi. 30 mingtani tashkil etadigan inson asab tolalarining 25 foizi juda baland tovushdan nobud bo‘ladi. Tolalarning yarmidan ko‘pi shikastlansa, inson kar bo‘lib qolishi mumkin. Uyali telefon eshitgichidan doim musiqa eshitib yuradigan bolalar va o‘smirlar oldiniga yaxshi eshitmayotganini sezmasliklari mumkin. Ularga baland ovozda gapirishga, bir gapni bir necha bor takrorlashga to‘g‘ri keladi. Agar shunday holatni sezsangiz, darhol quloq shifokoriga murojaat qiling.
Internet ma’lumotlari asosidaZebuniso Kamolova tayyorladi.
“Hidoyat” jurnalining 2011 yil, 7-sonidan olindi.